Thanatopraxie
Thanatopraxie, ook wel lichte balseming genoemd, is een manier om het lichaam van een overledene tijdelijk te conserveren. Thanatopraxie legt de natuurlijke ontbinding van het lichaam tijdelijk volledig stil, waardoor koelen tijdens de opbaring niet nodig is. Niet alleen ziet de overledene er na een lichte balseming mooi en natuurlijk uit tot aan de dag van de uitvaart. Ook ontstaan er tijdens de opbaring en uitvaart geen nare geuren. Nabestaanden kunnen zo zorgeloos en liefdevol afscheid nemen van hun dierbare.
De term thanatopraxie komt uit Frankrijk, waar deze behandeling van overledenen al heel gewoon is. Het woord is afgeleid van de naam ‘Thanatos’, de Griekse god van de dood. Thanatopracteurs passen licht balsemen al tientallen jaren grootschalig toe in de ons omringende landen. Sinds 2010 is thanatopraxie ook toegestaan in Nederland. Zowel een thuis opbaring als een opbaring op locatie is na een lichte balseming mogelijk.
Waarom thanatopraxie?
Thanatopraxie is in Nederland nog een vrij onbekende manier van opbaren. Mensen vragen zich dan ook af waarom zij voor een lichte balseming moeten kiezen. Wij lichten de belangrijkste redenen graag toe.
Een zorgeloze opbaring
Thanatopraxie legt de ontbinding van het lichaam tijdelijk stil, waardoor het lichaam tot aan de uitvaart niet achteruit gaat. Nabestaanden hoeven zich geen zorgen te maken over dat de kist vroegtijdig gesloten moet worden. Zo kunnen zij een zorgeloze opbaring beleven.
Koelen is niet nodig
Doordat na een lichte balseming de ontbinding tijdelijk stilligt, is koelen tijdens de opbaring niet nodig. Dit heeft meerdere voordelen:
- De omgevingstemperatuur beïnvloed het verloop van de opbaring niet. Warme zomers vormen geen gevaar voor de conservering van de overledene. In de winter kan de kachel gewoon aan, waardoor nabestaanden niet in de kou hoeven te zitten;
- Het lichaam neemt de temperatuur van de omgeving aan. U kunt uw dierbare aanraken zonder dat het ijskoud aanvoelt.
- Er is geen irritant brommend geluid van de draaiende motor van de koelplaat.
Nabestaanden kunnen na thanatopraxie in alle rust een warm afscheid nemen.
Mooie en natuurlijke uitstraling
Door thanatopraxie ziet de overledene er tijdens de opbaring natuurlijker uit. Lijkbleekheid en lijkvlekken bij de oren en de handen verdwijnen. De overledene krijgt een natuurlijke kleur, zoals hij of zij die bij leven ook had. Ook tekenen van een eventuele ziekte vervagen of verdwijnen zelfs.
Langdurige opbaring
Overledenen mogen uiterlijk op de zesde werkdag na overlijden begraven of gecremeerd worden. Koelen van de overledene remt ontbinding af, echter gaat het lichaam gedurende de opbaring wel achteruit. Helaas moeten families bij een opbaring met koeling de kist dan ook regelmatig sluiten voordat de uitvaart plaatsvindt.
Doordat thanatopraxie ontbinding tijdelijk stillegt, is er geen risico dat families de kist vroegtijdig moeten sluiten. De overledene kan na een lichte balseming tot aan de uitvaart mooi en natuurlijk opgebaard blijven. Ook nabestaanden die pas later aanwezig kunnen zijn, krijgen zo de mogelijkheid om fijn afscheid te nemen.
Wij hebben een video gemaakt over wat thanatopraxie is en hoe thanatopraxie werkt.
Werking van thanatopraxie
We brengen tijdens de thanatopraxie behandeling een conserverend middel in de bloedbaan van de overledene. Tegelijkertijd voeren we vloeistoffen van het lichaam af. Vervolgens masseren we het lichaam zacht, zodat de conserverende vloeistof zich goed verdeelt over het lichaam. Na de lichte balseming verzorgen en kleden we de overledene. Indien gewenst kunnen nabestaanden hierbij helpen.
Voordelen en nadelen van thanatopraxie
Thanatopraxie kent vele voordelen, maar ook enkele nadelen. Wij hebben ze voor u op een rijtje gezet.
Voordelen
- Nabestaanden kunnen in alle rust afscheid nemen van hun dierbare, omdat er geen zorgen zijn over het verloop van de opbaring;
- De overledene heeft een natuurlijke rozige kleur, doordat lijkbleekheid verdwijnt;
- Donkere vlekken die ontstaan bij de oren en de handen verdwijnen veelal;
- Tekenen van een eventuele ziekte vervagen of verdwijnen;
- Er is geen koeling nodig, omdat warmte de conservering van het lichaam niet beïnvloedt;
- In de winter mag de verwarming aan en hoeven nabestaanden niet in de kou te zitten;
- Het lichaam neemt de temperatuur van de omgeving aan, waardoor de overledene bij aanraking niet ijskoud aanvoelt;
- Doordat de ontbinding tijdelijk wordt stilgelegd, is het na thanatopraxie hygiënisch om de overledene aan te raken.
Om rekening mee te houden
- Wij voeren geen thanatopraxie behandeling thuis uit, waardoor nabestaanden even gescheiden zijn van hun dierbare;
- Uitvaartverzekeringen vergoeden een lichte balseming soms niet, waardoor de opbaring duurder uit kan vallen.
Conservering na thanatopraxie
Thanatopraxie wordt ook wel lichte balseming genoemd. Het is een lichte vorm van het beter bekende balsemen. In tegenstelling tot balsemen, legt thanatopraxie de ontbinding van het lichaam tijdelijk stil. Het doel van thanatopraxie is dan ook dat overledene er gedurende de opbaring en uitvaart mooi en natuurlijk uitziet. Na tien dagen verliest de conserverende vloeistof zijn werking. Zo wordt de natuurlijke ontbinding hervat, net als bij een lichaam dat niet licht gebalsemd is.
Kiezen voor thanatopraxie
Thanatopraxie kan altijd worden toegepast. Wij moedigen dit vanwege de vele voordelen dan ook aan. In bepaalde situaties vinden wij dat er voor thanatopraxie gekozen moet worden, zodat vroegtijdig sluiten van de kist voorkomen wordt. Wij zullen hier verder op in gaan met behulp van enkele voorbeelden.
Vinding
Mensen die alleen wonen worden soms pas overledene pas (enkele) dagen na overlijden gevonden. Een arts kan het exacte tijdstip van overlijden niet met zekerheid vaststellen. Doordat het lichaam tot aan de vinding niet gekoeld is, hebben bacteriën zich al verspreid in en over het hele lichaam. Ontbindingsverschijnselen zijn dan ook al vaak zichtbaar op het lichaam. Koelen van het lichaam remt in dit stadium ontbinding onvoldoende af. Thanatopraxie daarentegen legt de ontbinding tijdelijk volledig stil. Daarnaast zorgt een lichte balseming ervoor dat kenmerken van ontbinding vervagen of zelfs geheel verdwijnen.
Postuur
Het postuur van een overledene heeft veel invloed op de effectiviteit van de koelplaat. Over het algemeen is een fors lichaam moeilijker te koelen dan een smal lichaam. Bij een fors lichaam kan de koelplaat verder gelegen plekken, zoals de buik, niet voldoende koelen. Ontbinding kan zo gedurende de opbaring erg actief zijn, waardoor het lichaam snel achteruit gaat. In tegenstelling tot koelen, heeft het postuur van een overledene geen invloed op de conserverende werking van een lichte balseming. De ontbinding ligt namelijk na thanatopraxie in het gehele lichaam stil.
Hoge temperatuur
Een hoge buitentemperatuur kan voor grote problemen zorgen tijdens een opbaring met koeling. De koelplaat is niet krachtig genoeg om zomerse temperaturen te weren. Weinig huishoudens beschikken over een airco, waardoor de kamer niet koel is. Als gevolg blijft het lichaam te warm en is de activiteit van bacteriën en enzymen hoog. Ontbinding wordt niet voldoende afgeremd, waardoor het lichaam snel achteruit gaat.
Hoge temperaturen hebben geen invloed op een lichaam na thanatopraxie: het ontbindingsproces ligt namelijk tijdelijk stil. De overledene hoeft niet op een koelplaat te liggen en de ruimte hoeft niet koel te zijn. Zo kan de overledene in de zomer thuis opgebaard worden zonder airco. In de winter daarentegen hoeven nabestaanden niet in de kou te zitten.
Chemotherapie
Chemotherapie is de behandeling van kanker met celdodende of celdeling-remmende medicijnen. Cytostatica doden en verzwakken snel delende cellen in tumoren. Echter, de medicijnen vallen ook snel delende cellen in bijvoorbeeld de huid, het bloed en de darmen aan. Het lichaam is ten tijde van overlijden al ernstig verzwakt en daardoor extra gevoelig voor ontbinding. Na overlijden blijven medicijnen in het bloed aanwezig, waardoor het lichaam tijdens een opbaring met koelplaat snel achteruit gaat. Thanatopraxie neutraliseert de medicijnen en legt ontbinding tijdelijk stil. Zo blijft het lichaam tot aan de uitvaart geconserveerd en er natuurlijker uitzien.
Infecties en open wonden
Als een persoon overleden is als gevolg van infectie, raden wij thanatopraxie ten zeerste aan. Bij infecties zijn er vaak extra veel bacteriën aanwezig in de darmen, longen of in het bloed. Ook bij (grote) open wonden tijdens het overlijden is de kans op bacteriële infectie groot. Ontbinding zal in deze gevallen extra snel verlopen na overlijden. Zonder thanatopraxie is er een verhoogde kans op zichtbare kenmerken van ontbinding of zelfs op vroegtijdig sluiten van de kist.
Obductie
Bij een obductie voert een arts voert een inwendig onderzoek uit om de doodsoorzaak van een overledene vast te stellen. De arts opent tijdens de obductie het lichaam aan de voorzijde en onderzoekt de organen van de borst en buik. Ook kan de arts de schedelsectie openen om de hersenen te onderzoeken. Na obductie plaatst de arts (alle) organen terug in het lichaam en hecht hij of zij de sneden dicht.
Tijdens de opbaring van de overledene is van obductie vrijwel niets te zien. We bedekken de snede aan de voorzijde van het lichaam met kleding. Daarnaast kan het haar een eventuele snede op de boven- of achterkant van het hoofd bedekken. Alleen bij overledene zonder of met weinig haar kan de schedelsectie zichtbaar zijn.
Desondanks kan obductie wel voor indirecte verschijnselen zorgen. Het lichaam wordt door obductie extra blootgesteld aan bacteriën. Daarnaast zijn organen, zoals de darmen, niet meer intact. Bacteriën kunnen zich daardoor gemakkelijker verspreiden en kan ontbinding versneld worden.
Wij raden altijd thanatopraxie na obductie aan. Ontbinding wordt stilgelegd en kenmerken van ontbinding worden teruggedrongen of voorkomen. Wij maken met behulp van een lichte balseming een mooie en zorgeloze opbaring na obductie mogelijk.
Thanatopraxie thuis
Regelmatig vragen nabestaanden of wij ook thanatopraxie thuis uitvoeren. In tegenstelling tot onze concurrenten, kiezen wij er bewust voor om dat niet te doen. Wij vinden dat thanatopraxie thuis velen nadelen kent voor zowel de thanatopracteur als voor de nabestaanden.
Nadelen voor de thanatopracteur
Het uitvoeren van een lichte balseming is fysiek zwaar werk en vereist een hoge precisie, aandacht en concentratie. Een goede infrastructuur is daarom van groot belang. Zo hebben thanatopracteurs behoefte aan:
- een in hoogte verstelbare verzorgingstafel, zodat de thanatopracteur zijn werk comfortabel en juist kan uitvoeren;
- genoeg bewegingsvrijheid rondom de overledene, zodat het gehele lichaam goed benaderbaar is;
- een goed ventilatiesysteem, zodat ontbindingsgassen afgezogen worden;
- een hoge lichtintensiteit, zodat de thanatopracteur goed zicht heeft op zijn of haar werkzaamheden;
- goed bereikbaar stromend water om bijvoorbeeld vloeistoffen te verdunnen, de overledene te verzorgen en materialen te reinigen.
Deze combinatie van behoeften is in veel thuissituaties niet mogelijk. Daarnaast beïnvloedt de aanwezigheid van nabestaanden onbewust het waarnemings- en anticipatievermogen van de thanatopracteur richting de overledene. Dit gaat ten kosten van de kwaliteit van de behandeling. Thanatopraxie Rens de Peijper heeft juist kwaliteit hoog in het vaandel staan.
Nadelen voor nabestaanden
Tijdens de thanatopraxie behandeling gebruiken wij een conserverende vloeistof. Blootstelling aan deze vloeistof kan zorgen voor irritaties aan huid, ogen en luchtwegen. Daarnaast is langdurige blootstelling potentieel kankerverwekkend en reprotoxisch.
Indien wij thanatopraxie thuis uitvoeren zonder een goed ventilatiesysteem, zullen alle aanwezigen blootgesteld worden aan deze stof. Bij ons staat veiligheid voor zowel nabestaanden als thanatopracteurs voorop.
Een lichte balseming is een invasieve ingreep. Het lichaam wordt tijdens de thanatopraxie behandeling op meerdere plekken geopend. Het bloed wordt veelal afgevoerd via het aderstelsel. Echter worden ook andere lichaamseigen vloeistoffen die ontbinding versnellen afgevoerd. Dit proces in combinatie met vrijkomende ontbindingsgassen kan als schokkend worden ervaren. Ook daarom passen wij thanatopraxie thuis niet toe, maar alleen in daarvoor bestemde verzorgingsruimtes. Zonder aanwezigheid van nabestaanden.
Verwachting van thanatopraxie
Sommige nabestaanden hebben het idee dat de overledene er na thanatopraxie levensecht uitziet. Helaas is dat geen juist beeld. De overledene komt namelijk niet tot leven. De balsemvloeistoffen bevatten kleurstoffen die er voor zorgen dat de overledene een natuurlijke, rozige kleur krijgt.
Na overlijden blijft het lichaam vocht verliezen door verdamping via de huid, waardoor er langzaam verval optreedt. Na thanatopraxie gebeurt dit echter vele malen langzamer dan tijdens een opbaring met een koelplaat.
Vanwege allerlei factoren zoals doodsoorzaak, ziektebeeld en medicijngebruik, kan het resultaat van de behandeling anders uitvallen dan gewenst. Het gaat dan om lichte verkleuringen in het gelaat of andere lichaamsdelen. Ook kan het lichaam licht indrogen. Deze veranderingen komen zelden voor. Toch kunnen wij niet in alle situaties 100% garantie geven, omdat de natuur invloed blijft houden. Vertoont het lichaam na thanatopraxie toch verval? Dan komen wij gratis langs om de overledene te controleren en eventueel te behandelen.
Aandachtspunten na thanatopraxie
Om verandering van het uiterlijk van de overledene na thanatopraxie te voorkomen, dient u rekening te houden met:
Vervoer
Tijdens het vervoeren en opbaren van de overledene dient het hoofd stabiel te liggen en hoger gepositioneerd te zijn dan de romp. Als wij de thanatopraxie behandeling uitvoeren en de transport en opbaring verzorgen, zullen wij hier altijd rekening mee houden. Dit doen wij door de schouders en het hoofd extra te ondersteunen met opgerolde handdoeken of een tweede hoofdkussen.
Zonlicht
De huid kan als gevolg van direct zonlicht op het lichaam van de overledene verkleuren en uitdrogen. Zorg er dus voor dat de overledene nooit (langdurig) in direct zonlicht ligt. Vindt de opbaring plaats in een lichte ruimte, blokkeer dan het zonlicht met gordijnen, lamellen of een luxaflex.
Vliegen
Vliegen leggen graag eitjes in holtes van de overledene. Dit heeft met name betrekking op de neus en oren. Houd in de gaten dat er geen vliegen in de buurt van de overledene komen. Indien dit wel het geval is, controleer dan de neus en oren op eitjes. Indien Thanatopraxie Rens de Peijper de opbaring verzorgt en overlast door vliegen verwacht, zorgen wij voor de aanwezigheid van een vliegendoek. Deze kan over de overledenen worden gelegd, indien er niemand in de ruimte aanwezig is. Zo kunnen de vliegen niet bij de overledene in de buurt komen.
Uitdroging
Ook bij een opbaring na lichte balseming kan de huid van een overledene droger worden. Dit gebeurt echter veel minder snel dan bij een opbaring met koeling. U kunt uitdroging bestrijden door het hoofd en de handen van de overledene in te smeren met een vettige crème.
Kosten van thanatopraxie
Thanatopraxie Rens de Peijper hanteert een starttarief van €600,00* voor een thanatopraxie behandeling van 2,5 uur. De duur van de behandeling is bijvoorbeeld afhankelijk van postuur, doodsoorzaak en ziektebeeld.
Wanneer de behandeling langer duurt, dan rekenen wij een uurtarief van €110,00 per uur.
Doordat de kosten van een thanatopraxie behandeling ongeveer gelijk zijn aan de kosten voor de huur van een bedkoeling of kistkoeling geeft dit nabestaanden een kostengelijke keuze in de manier van opbaren. Koelen is na een lichte balseming niet meer nodig.
*Dit tarief betreft uitsluitend de thanatopraxie behandeling. Eventuele kosten voor vervoer e.d. zijn niet meegerekend.
Thanatopraxie en balsemen
Thanatopraxie is bedoeld om het lichaam van een overledene tijdelijk te converseren en mooi te houden. Tien dagen na overlijden werkt de conserverende vloeistof uit, waardoor de natuurlijke ontbinding weer op gang komt. Balsemen daarentegen heeft als doel een lichaam zo lang mogelijk te conserveren. Het principe van de behandeling is hetzelfde. Het grote verschil is de samenstelling van de gebruikte conserverende vloeistof.
Balsemen is in uitzonderlijke situaties in Nederland toegestaan, namelijk als:
- het lichaam naar het buitenland vervoerd dient te worden;
- de overledene een lid is van het koninklijk huis;
- het lichaam van de overledene ter beschikking wordt gesteld voor de wetenschap.
Buiten deze situaties is het in Nederland wettelijk niet toegestaan om overledenen langer dan tien dagen te conserveren. Doordat thanatopraxie het lichaam tot aan de uitvaart conserveert, wordt het ook wel een lichte vorm van balsemen genoemd. Meer over de terminologie vindt u in ons blog: “Balsemen en thanatopraxie: terminologie“.
Thanatopracteur
In Nederland is thanatopraxie sinds 2010 toegestaan. De Nederlandse wetgeving stelt nog geen regels omtrent wie thanatopraxie mag toepassen. In principe mag dus iedereen een behandeling uitvoeren.
Het is echter onmogelijk om zonder kennis en kunde over het menselijk lichaam en conserverende vloeistoffen een kwalitatieve thanatopraxie behandeling uit te voeren. Vraag daarom bij uw uitvaartondernemer altijd naar een goed opgeleide thanatopracteur met veel ervaring.
Bent u geïnteresseerd in het volgen van een opleiding tot thanatopracteur? Onze thanatopracteur Rens de Peijper verzorgt de praktijkopleiding thanatopraxie bij Ansata BV.
Natuurbegraafplaats en thanatopraxie
Een natuurbegraafplaats is een speciale begraafplaats waar graven opgaan in de natuur. Momenteel zijn er een tiental natuurbegraafplaatsen in Nederland. Er worden bepaalde milieuregels gehanteerd om de karakteristiek van de natuur te behouden. Zo worden graven met zwerfkeien of houten kentekens aangeduid in plaats van met grafstenen. De kist of urn dienen van vergankelijke materialen te zijn gemaakt die opgaan in de natuur. Daarnaast mogen overledenen niet worden begraven met milieubelastende materialen.
Met regelmaat krijgen wij de vraag of een lichaam na thanatopraxie begraven mag worden op een natuurbegraafplaats. Licht balsemen legt de ontbinding van het lichaam tijdelijk stil. Na tien dagen is de conserverende stof echter uitgewerkt, waardoor ontbinding van het lichaam wordt hervat. Ook na thanatopraxie het lichaam dus instaat om op te gaan in de natuur.
Ook van milieubelasting is geen sprake na thanatopraxie. De concentratie van de werkzame stof in de conserverende vloeistoffen is laag. Daarnaast is ten tijde van begraven de conserverende werking van de stof uitgewerkt. Onderzoek heeft aangetoond dat de conserverende stof niet voorkomt in nabijgelegen grondwater.
Wij helpen graag
Een (aankomend) overlijden in uw directe omgeving heeft impact. Keuzes maken is lastig, ook rondom de opbaring. Wanneer u niet bekend bent met thanatopraxie of vragen graag persoonlijk wilt stellen, zijn wij 24 uur per dag telefonisch bereikbaar om al uw vragen te beantwoorden.
Rens de Peijper en Paula Swinkels