Opbaren
Wat is een opbaring?
Het woord ‘opbaren’ betekent letterlijk het ‘op een baar leggen’ van een overledene. Het lichaam wordt na de verzorging in een bed, een open of gesloten kist, een (lig)fauteuil of op een opbaarplank gelegd. Overledenenverzorgers voeren de opbaring van een overledene uit. In overleg kunnen nabestaanden bij het opbaren helpen. Het thuis opbaren van een overledene is niet de enige optie. U kunt er ook voor kiezen de overledene op locatie op te baren, zoals een uitvaartcentrum of verpleeghuis.
Een thuis opbaring is namelijk niet altijd mogelijk. De opbaring maakt deel uit van het afscheidsritueel. Nabestaanden kunnen tijdens de opbaring in alle rust afscheid nemen van hun dierbare voordat de uitvaart plaatsvindt.
Manieren van opbaren: koelen of thanatopraxie?
Het opbaren van een overledene kan op verschillende manieren. Thanatopraxie Rens de Peijper biedt enkele mogelijkheden: een opbaring met koelplaat of centrale koeling, of door middel van thanatopraxie (lichte balseming). Belangrijk is dat de manier van opbaren de ontbinding van het lichaam afremt of tijdelijk stillegt.
Koelen van het lichaam van de overledene met een bedkoeling, kistkoeling of koelcel kan voldoende zijn. Echter zijn er veel situaties waarin thanatopraxie de enige geschikte manier van opbaren is, zonder risico dat de kist vroegtijdig gesloten moet worden.
Koelen en thanatopraxie hebben ieder hun eigen voor- en nadelen. De belangrijkste kenmerken van beide manieren van opbaren vindt u hieronder.
Koelen
- Koelen remt ontbinding van het lichaam af door middel van kou;
- Het lichaam van de overledene voelt door het koelen ijskoud en stijf aan;
- De ontbinding ligt niet volledig stil, waardoor er bacteriën op het lichaam van de overledene aanwezig kunnen zijn;
- De overledene hoeft niet uit huis, tenzij de overledene elders wordt opgebaard of obductie plaatsvindt;
- Verkleuringen en blauwe vlekken blijven zichtbaar;
- De overledene kan een nare geur afgeven;
- Bij voorkeur is de omgeving koel, ook tijdens het thuis opbaren;
- Het is mogelijk dat de opbaring niet tot aan de dag van de uitvaart goed gaat. In sommige situaties dient de kist eerder gesloten te worden;
- Er is niet altijd een invasieve ingreep nodig;
- Bij enkele naturaverzekeringen is de huur van de koeling inbegrepen in de polis;
- Afhankelijk van de duur kan een opbaring met koeling goedkoper zijn.
Thanatopraxie
- Thanatopraxie legt ontbinding van het lichaam tijdelijk stil met behulp van een conserverende vloeistof;
- Er is geen koeling nodig na een lichte balseming. De overledene neemt de temperatuur van de omgeving aan en voelt soepel en zacht aan;
- Doordat de ontbinding volledig stilligt, zullen er geen nieuwe bacteriën op het lichaam van de overledene komen. Het is hygiënisch om de overledene aan te raken of een kus te geven;
- De overledene dient voor de thanatopraxie behandeling vervoerd te worden naar een verzorgingsruimte zo dicht mogelijk in de buurt;
- Verkleuringen en blauwe vlekken vervagen of verdwijnen volledig;
- Nare geuren verdwijnen;
- Een warme omgeving heeft geen negatieve invloed op de opbaring;
- Tot aan de uitvaart blijft de overledene mooi;
- Thanatopraxie is een invasieve ingreep;
- Een lichte balseming is vaak niet inbegrepen in de polis van een naturaverzekering;
- Afhankelijk van de complicaties kan thanatopraxie duurder uitvallen.
Thuis opbaren of op locatie?
Een opbaring van de overledene kan op verschillende locaties. Vaak wordt er gekozen voor een thuis opbaring. Veel nabestaanden ervaren een thuis opbaring als prettig, omdat ze op elk moment van de dag bij hun dierbare kunnen zijn. Daarnaast voelt de thuisomgeving voor de nabestaanden vertrouwd aan. Lees voor meer informatie over thuis opbaren ons blog: “Drie redenen om te kiezen voor thuis opbaren“.
Indien thuis opbaren niet mogelijk of niet gewenst is, zijn er ook andere mogelijkheden. Denk bijvoorbeeld aan een opbaring in een uitvaartcentrum, rouwcentrum, afscheidshuis of een verpleeghuis. Nabestaanden kunnen wel gebonden zijn aan openingstijden. Echter komt het steeds vaker voor dat nabestaanden vierentwintig uur per dag afscheid kunnen nemen van de overledene in een uitvaartcentrum of gasthuis. Bespreek uw wensen altijd met de uitvaartondernemer.
Opbaren op bed, een opbaarplank, in een kist of een fauteuil?
Zowel bij een thuis opbaring als op locatie kan de opbaring van de overledene op een bed, een opbaarplank, een kist of een (lig)fauteuil. Bij een opbaring met koeling dient het lichaam van de overledene de gehele opbaring op de rug te liggen. Ook na thanatopraxie is het belangrijk dat de overledene de eerste 12 tot 24 uur van de opbaring op de rug ligt. Daarna kan de overledene ook liggend op de zij of zittend worden opgebaard.
De meeste mensen kiezen voor een opbaring op bed. Indien er geen bed op de begane grond aanwezig is, is de opbaarplank een goede optie. Het bed en de opbaarplank zijn het minst confronterend voor de nabestaanden. Ook is de overledene hierop het best bereikbaar, bijvoorbeeld om een hand vast te pakken of een afscheidskus te geven.
Duur van de opbaring
U mag bij hoge uitzondering afwijken van de voorgeschreven periodes voor begraven en cremeren, bijvoorbeeld vanwege godsdienstige redenen of wanneer nabestaanden uit het buitenland komen. Hier is echter wel toestemming van de officier van justitie en/of de burgemeester van de gemeente waar de overledene zich bevindt voor nodig.
Is het wenselijk dat de opbaring van het lichaam van de overledene langer dan 6 werkdagen duurt? Bespreek de manieren van opbaren dan goed door met uw uitvaartondernemer. Thanatopraxie Rens de Peijper raadt voor een langdurige opbaring altijd thanatopraxie aan. Na een lichte balseming ligt de ontbinding gedurende 10 dagen stil. Het risico op het sluiten van de kist is na thanatopraxie dan ook nihil, zelfs na overlijden als gevolg van corona.
Kleden voorafgaand aan de opbaring
De overledenenverzorger kleedt de overledene na de laatste verzorging en vooraf aan de opbaring. Indien gewenst kunnen nabestaanden bij het kleden helpen. Het kan zijn dat de persoon die binnenkort te overlijden komt, heeft vastgelegd welke kleding hij of zij aan wilt tijdens de opbaring. Zo niet, dan kunnen de nabestaanden de kleding uitkiezen. Zij weten namelijk het beste welke kleding hun dierbare het liefst droeg. Thanatopraxie Rens de Peijper adviseert om tijdens de opbaring bovenkleding met lange mouwen te gebruiken. Zo worden mogelijke verkleuringen van de armen in de loop van de opbaring verborgen.
Nabestaanden mogen naast het kleden ook helpen met het omdoen van sierraden of eventueel het aanbrengen van make-up. Het (aan)kleden van de dierbare kan namelijk bijdragen aan de rouwverwerking. Nabestaanden kunnen bij een uitvaartondernemer of overledenenverzorger aangeven dat ze willen helpen tijdens het opbaren.
Verhalen uit de praktijk
Een mooie opbaring zorgt voor een zachte herinnering bij nabestaanden. Ondernemers en nabestaanden vertellen graag over hun ervaring met Thanatopraxie Rens de Peijper.
Koelen tijdens het opbaren
Koelen kan tijdens een opbaring toegepast worden om het lichaam van een overledene te conserveren. Het koelen vertraagt ontbindingsprocessen en dringt achteruitgang van het lichaam terug. Indien de overledene niet goed gekoeld wordt, kan de staat van het lichaam snel achteruit gaan. Zo kan het voorkomen dat de kist tijdens de opbaring en ruim voor de dag van de uitvaart helaas gesloten moet worden.
Het gebruik van een koeling kan zowel bij een thuis opbaring als op locatie. De overledene wordt tijdens de opbaring vaak gekoeld met behulp van een koelplaat. Dit kan een bedkoeling, kistkoeling of combinatiekoeling zijn. De overledeneverzorger legt de overledene na het verzorgen en kleden op de koelplaat. Het lichaam wordt vervolgens geleidelijk afgekoeld. Zo worden bacteriën en enzymen minder actief en worden ontbindingsprocessen afgeremd.
Voordelen van koelen van de overledene
Het gebruik van een koelplaat tijdens de opbaring kent enkele voordelen.
Ten eerste hoeft iemand die thuis overleden is en opgebaard wordt niet uit huis. Nabestaanden kunnen het namelijk erg lastig vinden om direct zonder hun overleden dierbare te zijn. Alleen indien obductie – het achterhalen van de doodsoorzaak – benodigd is, zal de overledene tijdelijk uit huis zijn.
Ten tweede is het koelen van de overledene een gemakkelijke manier van opbaren. De overledenenverzorger kan de koelplaat snel op locatie bezorgen en beginnen met opbaren. Zo worden ontbindingsprocessen snel afgeremd en wordt het lichaam van de overledene geconserveerd.
Ten derde kent koelen tijdens het opbaren ook een financieel voordeel. Een uitvaartverzekering dekt namelijk veelal de kosten van de huur van de koelplaat.
Als laatst kan het koelen van de overledene goedkoper uitvallen ten opzichte van thanatopraxie. Dit is echter afhankelijk van de duur van de opbaring en daardoor de huur van de koeling.
Nadelen van koelen van de overledene
Invloeden op het koelen van het lichaam van een overledene
De effectiviteit van het koelen van de overledene bepaalt de mate waarin ontbindingsprocessen worden afgeremd. Factoren die onder andere invloed hebben op het koelen tijdens de opbaring zijn:
- de positie van de overledene op de koelplaat;
- het postuur van de overledene;
- de omgevingstemperatuur.
De positie van de overledene op de koelplaat
Een ondenkbare, maar helaas voorkomende fout, is een onjuiste positionering van de overledene op de koelplaat. Wanneer de overledene te hoog of te laag op de koelplaat ligt, wordt niet het gehele lichaam gekoeld.
Het postuur van de overledene
Het postuur van de overledene heeft ook invloed op effectiviteit van de koelplaat tijdens het opbaren. Zo worden kleine en dunnere lichamen beter gekoeld dan grote en forsere lichamen. Vaak is bij een fors postuur de rugzijde van de overledene wel gekoeld, maar de buikzijde niet of onvoldoende. Hierdoor kunnen ontbindingsprocessen aan de buikzijde actief zijn, waardoor het lichaam tijdens de opbaring snel achteruit gaat.
De temperatuur van de omgeving
Ook de omgevingstemperatuur heeft, ondanks het gebruik van de koelplaat, grote impact op de conservering van het lichaam. In de zomer is de efficiëntie van de koelplaat helaas niet hoog genoeg om het gehele lichaam van de overledene te koelen. In de winter, daarentegen, kan het lichaam met behulp van de koelplaat beter gekoeld worden. Thanatopraxie Rens de Peijper adviseert echter om de centrale verwarming en openhaard gedurende de opbaring uit te laten. Deze zorgen namelijk voor een warme en droge lucht. Een onverwarmde kamer gaat helaas ten koste van het comfort van de nabestaanden, die een mooi en warm afscheid komen nemen.
De warme en droge lucht van verwarmingen en openhaarden heeft een negatief effect op het verloop van de opbaring. De warme lucht zorgt er namelijk voor dat de enzymen en bacteriën in het lichaam van de overledene actiever worden. Ontbindingsprocessen worden versneld, waardoor het lichaam snel achteruit gaat. De droge lucht onttrekt vocht uit de huid van de overledene. Als gevolg wordt de huid stug en droog en kunnen verkleuring tijdens de opbaring zichtbaar worden.
Koelen heeft geen cosmetische werking
De ontbinding van het lichaam begint direct na het overlijden. Het intreden van de dood is tijdens de opbaring waarneembaar:
- Het lichaam wordt bleek doordat er geen bloedcirculatie meer plaatsvindt;
- Het lichaam koelt af doordat het zichzelf niet meer warm kan houden door middel van chemische processen. Dit wordt versterkt door het koelen tijdens het opbaren, waardoor de overledene ijskoud aanvoelt;
- De ledenmaten worden stijf door chemische veranderingen in de spieren;
- De vingers, oren en hals krijgen een blauwe kleur doordat bloed wegzakt naar lagergelegen delen;
- De overledene kan een nare geur afgeven als gevolg van gasvorming.
Koelen van het lichaam van de overledene heeft geen cosmetische werking. Ontbinding kan daarom tijdens de opbaring worden waargenomen. Echter zijn er verschillende cosmetische mogelijkheden. De overledenenverzorger kan bijvoorbeeld make-up aanbrengen om blauwe plekken te verbergen. Zo kan de overledene er alsnog mooi uitzien tijdens de opbaring.
Psychische nadelen als gevolg van koelen
Koelen tijdens opbaren heeft niet alleen nadelen voor het lichaam van de overledene. Ook heeft het psychische nadelen voor de nabestaanden. Als gevolg van het koelen voelt het lichaam van de overledene ijskoud aan. Langdurig de hand van uw dierbare vast houden is daardoor onaangenaam. Daarnaast worden nabestaanden door de kou extra met het verlies geconfronteerd. Het contrast tussen aanraking tijdens leven en na overlijden is namelijk enorm. Jongen kinderen kunnen hier tevens een schokkende ervaring aan overhouden.
Opbaren na thanatopraxie
Thanatopraxie, ook wel bekend als lichte balseming, is een manier van opbaren die in onze buurlanden veelzijdig wordt toegepast. Sinds 2010 wordt thanatopraxie ook toegepast in Nederland. Veel Nederlanders zijn echter nog niet bekend met deze manier van opbaren. Thanatopraxie legt de ontbindingsprocessen van het lichaam tijdelijk helemaal stil. Dit wordt gedaan door middel van het inbrengen van een conserverende vloeistof.
Voordelen van opbaren na thanatopraxie
Een warm afscheid na thanatopraxie
De overledene neemt de temperatuur van de omgeving aan, doordat koelen niet nodig is. Het lichaam voelt hierdoor wel koel, maar niet ijskoud aan. Ook voelt de huid na thanatopraxie soepel en zacht aan. Zo kunnen nabestaande langdurig de hand van hun dierbare vasthouden en aangenaam afscheid nemen.
De omgevingstemperatuur heeft na thanatopraxie geen negatief effect op de conservering het lichaam van de overledene. Zelfs hete zomerdagen zijn geen risico voor het verloop van de opbaring. In de winter kan de kachel of de openhaard gewoon aan, waardoor nabestaanden een warm afscheid kunnen nemen. Kortom, thanatopraxie laat u niet in de kou staan!
Cosmetische werking van thanatopraxie
Thanatopraxie heeft ook cosmetische voordelen die waarneembaar zijn tijdens de opbaring. De conserverende vloeistof die gebruikt wordt bij de lichte balseming bevat een rozige kleurstof. Bleekheid verdwijnt en het lichaam krijgt een natuurlijkere kleur en uitstraling. Daarnaast vervaagt of verdwijnt de blauwe kleur bij de vingers, oren en hals. Ook vindt er geen gasvorming plaats, doordat de ontbinding tijdelijk is stilgelegd. Nare geuren verdwijnen en de overledene zal ruiken naar zijn of haar kenmerkende geur. De eigen parfum zal de herinnering en herkenning alleen maar vergroten. Tot slot blijft het uiterlijk van de overledene mooi gedurende de opbaring en uitvaart.
Psychische voordelen van thanatopraxie
De conserverende en cosmetische werking van thanatopraxie brengt psychische voordelen met zich mee. Na een goed uitgevoerde lichte balseming is er geen risico dat de kist vroegtijdig gesloten dient te worden. Nabestaanden hoeven geen zorgen te maken over het verloop van de opbaring. Zo kunnen zij in alle rust afscheid nemen van hun dierbare.
Na thanatopraxie is koelen tijdens de opbaring niet nodig. Het lichaam van de overledene neemt de omgevingstemperatuur aan. Hierdoor worden nabestaanden bij aanraking van hun dierbare niet geconfronteerd met een ijskoud of zelfs een bevroren lichaam. Daarnaast kunnen nabestaanden langdurig de hand van hun dierbare vasthouden en een warm afscheid nemen.
Zeker voor jonge kinderen in de familie is een aangename aanraking van de dierbare belangrijk. Mogelijk komen zij voor de eerste keer met een verlies in aanmerking. Jonge kinderen zouden een opbaring en een afscheid als mooi moeten ervaren en niet als schokkend. Alleen dan draagt het afscheid positief bij aan de rouwverwerking.
Hygiënische aanraking na thanatopraxie
De overledene wordt tijdens de thanatopraxie behandeling en de verzorging gewassen, waardoor de huid vrij is van bacteriën. Doordat een lichte balseming de ontbinding tijdelijk stillegt, komen er ook geen nieuwe bacteriën bij. Er vindt bij aanraking geen overdracht van bacteriën plaats van de overledene op de nabestaanden. Alle nabestaanden, ook kleine kinderen, kunnen de overledene aanraken zonder besmettingsgevaar. Een laatste kus geven kan zo zonder zorgen voor de gezondheid.
Nadelen van opbaren na thanatopraxie
Ten tweede zal de overledene bij een thuis opbaring tijdelijk uit huis gehaald moeten worden. Gemiddeld duurt het ophalen, de thanatopraxie behandeling en het naar huis brengen van de overledene 3 a 4 uur. Nabestaanden kunnen het lastig vinden om direct zonder hun overleden dierbare te zijn.
Ten derde kunnen de kosten van thanatopraxie hoger uitvallen ten opzichte van het koelen tijdens opbaren. De kosten van een lichte balseming zijn namelijk variabel en afhankelijk van complicaties tijdens de behandeling. Daarnaast zijn de kosten van thanatopraxie vaak niet inbegrepen in de polis van een naturaverzekering. Sommige naturaverzekeringen hebben echter een verzekerd geldbedrag dat vrij besteedbaar is, waarmee thanatopraxie (deels) bekostigd kan worden. Ook is er na thanatopraxie geen koelplaat nodig, waardoor er geen huurkosten zijn. Afhankelijk van de duur van de opbaring zijn de kosten voor thanatopraxie nagenoeg gelijk aan de huurkosten van de koelplaat.
Meer informatie over opbaren?
Heeft u vragen over de verschillende opbaringsmethodes? Of heeft u andere vragen? Neem dan geheel vrijblijvend contact met ons op. Wij helpen u graag verder.